ایزوسیانات (Isocyanate) دسته‌ای از ترکیبات آلی با فرمول عمومی –N=C=O است. این مواد در واکنش با پلی ال ها دسته‌ای از مواد پلیمری به نام پلی‌اورتان را می‌سازند. ترکیبات ایزوسیانات استفاده وسيعي درساخت فوم‌هاي پلياورتان، پوشش‌هــاي كـف، چسب‌هـا، رزين‌هــا و رنگ‌هــا، الاستومرها، واكس‌ها و موم‌ها دارند. ايزوسيانات با وزن ملكولي پايين در دماي معمولي تمايل به بخار شدن داشته و از نظر تنفسي در محيط كار، خطرناك مي‌باشد. ايزوسيانات با وزن ملكولي بالا به آساني در دماي محيط به بخار تبديل نمي‌شود، ولي به عنوان يك ماده خطرناك استنشاقي در محيط كار، مخصوصا زمانی که در معرض حرارت قرار گرفته يا به صورت آئروسل درآيد محسوب مي‌گردند. ايزوسيانات‌ها در اشكال فيزيكي متفاوت در محيط كار وجود داشته و كارگران به صورت بالقوه با ايزوسيانات مانند پلي مرها، مونومرها و انواع واكنش ناپذير آن‌ها در تماس هستند. ايزوسيانات‌ها در محيط كار معمولا به صورت بخار و آئروسل بوده و بسيار فعال و ناپايدار مي‌باشند.
خطرات ایزوسیانات
برخی از این خطرات شامل:
- اثر مخرب بخارات ایزوسیانات‌هایی که در اثر فرآیند گرماده ایجاد شده‌اند بر سیستم تنفسی
- تحریک سیستم تنفسی، بینایی و پوست
- خطر سرطانزایی برخی از این ترکیبات
- تحریکات غشاهای مخاطی
- درماتیت تماسی
- حساسیت شدید
- ذات الریه
- آسم
ایزوسیانات‌ها ترکیبات مختلفی تشکیل می‌دهند.
- متیل دی فنیل دی ایزوسیانات (MDI) در تولید فوم پرتوسعه و فوم پلاستیکی پلی اورتان استفاده می‌شود.
- تولوئن دی ایزوسیانات (TDI) در ساخت فوم‌های نرم که در تشک‌های اسفنجی، لایی مبلمان، عایق صدا، رنگ‌های دوترکیبی، چسب‌ها و لعاب‌ها کاربرد دارند، استفاده می‌شود.
- هگزا متیلن دی ایزوسیانات (D.I) نیز یکی دیگر از ایزوسیانات‌ها است که در تولید رنگ و لعاب‌های وسایل نقلیه به کار می‌رود.
در مطالعه‌ای که بر روی صنایع پلی اورتان ایران در منطقه صنعتی کرج، شمیرانات، ساری، آمل و سوادکوه(میرمحمدی و همکاران1387) صورت گرفت ارتباط معناداری میان میزان آلاینده با دمای هوا و مدت زمان انجام کار دیده شد. نتایج مطالعه نشان دهنده غلظت بیش از حد مجاز متیل دی فنیل ایزوسیانات (MDI) در صنایع پلی‌اورتان در مناطق تحت مطالعه است. همچنین برای پیشگیری از بروز بیماری‌های شغلی، طراحی و تعبیه سیستم تهویه صنعتی مناسب و پایش مرتب آن، کنترل دما در محیط کار و انجام معاینات دوره‌ای برای شاغلین در معرض تماس پیشنهاد شد. در این مطالعه تعیین غلظت آلاینده ایزوسیانات‌ها در محیط کار با روش نمونه‌برداری زیست-شناختی (تعیین متابولیت‌های ایزوسیانات‌ها در ادرار) به عنوان روشی ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از نمونه‌برداری در هوا پیشنهاد شد.
منبع:
- میرمحمدی، سید تقی؛ ابراهیم حکیمی، کدیر عمر، محمود محمدیان، کامیار کامل.1387. ارزيابي غلظت متيلن دي فنيل دي ايزوسيانات در هواي محيط كار صنايع پلي اورتان ايران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره هجدهم، شماره 63 (فروردین و اردیبهشت)، 83-90
- رحیمی، سیروس. 1384. ایزوسیانات‌ها در محیط کار و شناخت خطرات آن‌ها، ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز، پیاپی 23، صفحه 41.
