HSE علمي است كه در پیشگیری از بروز حوادث در راستای حفاظت و حراست از نیروی كار و سرمايه تالش ميكند و اين امر به عهده مديران سطوح بالایي و كارشناسان مربوطه مي باشد .عناصر سیستم مديريت HSE عبارتند از: رهبری و تعهد ، خط مشي و اهداف استراتژيک، سازماندهي، منابع و مستندسازی، ارزيابي و مديريت ريسک، طرح ريزی، اجرا، ثبت و پايش و ممیزی و بازنگری. هر كدام از عناصر سیستم مديريت HSE نقشي در كاهش حادثه دارد تمامي اين عناصر به يکديگر وابسته بوده و تحت يک نظام يکپارچه كار مي كنند. با پیاده سازی و استقرار نظام مديريت HSE در هر پروژه تمام خطرات آن عملیات شناسايي شده به تبع آن، راه حل های مناسب جهت كاهش ريسک و به تبع آن كاهش حوادث تا حد قابل تحمل ارائه خواهد شد. هدف از اين مطالعه كه به روش تحلیلي مروری تهیه شده، بررسي نقش هر كدام از عناصر سیستم مديريت بهداشت، ايمني و محیط زيست در كاهش حوادث است.

مقدمه

1.رشد سريع فناوری و پیچیده تر شدن فعالیتهاى روزمره باعث شده انسان ها با هدف تطبیق خود با دنیاى پیرامون، به دنبال كسب آگاهى و دانش استفاده از فناوری هاى روز باشند. پیچیدگى دنیاى امروز همچنین باعث بروز مسائل و مشکلات فراواني شده كه جز با تکیه بر دانش قابل حل نیستند. از سوى ديگر وجود محدوديت ها آدمى را بر آن داشته تا ضمن مصرف صحیح منابع از وارد كردن هرگونه آسیب به محیط زيست خوددارى نموده و در جهت بهبود شرايط و سلامت نیروى كار تلاش روز افزونى انجام دهد . در اين راستا متناسب با نیاز سازمان مجموعه های به نام HSE شکل گرفته است. سیستمي است كه بصورت يکپارچه و با همگرايي و چینش هم افزایی نیروهای انساني و امکانات و تجهیزات سعي در ايجاد محیطي سالم، دلپذير و با نشاط و به دور از حادثه، خسارت و ضايعات دارد 2 . سیستم مديريت بهداشت، ايمني و محیط زيست يک نظام مديريتي است كه با تغییر رويکرد واكنشي به رويکرد پويا و پیشگیرانه نسبت به ريسک های بهداشت، ايمني و محیط زيست به صورت جامع و يکپارچه و به صورت فراگیر به مديريت ريسک ها در تمامي سطوح فعالیت و زندگي افراد مي پردازد.

يکي از رسالت های اساسي مديريت منابع انساني، نگهداری كاركنان و توانمند ساختن آنها است و از آن جايي كه بسیاری از حوادث كاری و بیماریهای شغلي غیر قابل درمان و جبران ناپذير مي باشند لذا به كارگیری پیشگیری و كنترل بیماری از اهمیت خاصي برخوردار است.

نظام های مديريت ايمني، بهدا شت و محیط زيست با تمركز بر كاربرد همزمان تکنولوژی و استانداردها میزان حوادث و خطرات ناشــي از كار را كاهش داد. پیدايش نظامهای گزارش دهي و يکپارچگي نظامهای مديريتي با نظامهای ايمني، بهداشــت و محیط زيست به همراه توجه به صلاحیت كاركنان و بهرهگیری از فنوني چون ارزيابي ريسک و غیره نتايج مثبتي را در كاهش میزان حوادث به دنبال داشت .

نگهداری منابع انساني و امکانات مادی، وظیفه اساسي مديران سازمانهای صنعتي و تولیدی است. يکي از عوامل مهم تهديدكننده منابع انساني در اين گونه از سازمانها، حوادث ناشي از كار است كه منابع انساني را به صورت بروز محدوديتهای پزشکي، از كارافتادگي جزئي يا كلي و حتي فوت، از گردونه كار و تولید خارج ميكند. اين امر باعث مي شود كه سازمان از آموزش و تجارب به دست آمده در طول خدمت افراد، محروم بماند و آثار اجتماعي ناگواری به وجود آيد. به حداقل رساندن حوادث و توجه به پرورش منابع انساني در داخل و خارج شركت است.

عنصر رهبری و تعهد به عنوان مهمترين عامل در بین عناصر مديريتي يک سازمان با بکارگیری موارد ذيل در كاهش حوادث دخیل است:

*تخصیص منابع مورد نیاز اعم از مالي، پشتیباني و غیره به موضوعات ايمني، بهداشت و محیط زيست

*عنوان نمودن موضوعات مربوط به ايمني، بهداشت و محیط زيست در ابتدای جلسات مختلف

*مشاركت فعال در فعالیتهای مربوط به ايمني، بهداشت و محیط زيست و بررسيهای مربوط به آنها در سازمان و بخشهای تابعه آن

*اهمیت دادن و دخالت ملاحظات ايمني، بهداشت و محیط زيست در تصمیم گیریهای مديريت

*قدرداني از مجريان و به رسمیت شناختن موضوعات پس از دستیابي به اهداف ايمني، بهداشت و محیط زيست

*تشويق كاركنان برای ارائه پیشنهادات سازنده در زمینه معیارهای بهبود اجرای ايمني، بهداشت و محیط زيست

* مشاركت و ارزش نهادن به نوآوریهايي كه در داخل يا خارج سازمان در زمینه موضوعات ايمني، بهداشت و محیط زيست حاصل گرديده است.

نقش عنصر خط مشي و اهداف استراتژيک در كاهش حوادث براساس خط مشي HSE وزارت نفت، هدف HSE ، حذف تمامي حوادث و آثار زيانبار بر افراد و محیط زيست و حركت در راستای توسعه پايدار، افزايش بهره وری، رشد و بالندگي نیروی انساني با فراتر رفتن از استانداردهای روز است . در سالهای اخیر ضريب شدت حوادث و ضريب تکرار حوادث به میزان قابل توجهي كاهش پیدا كرده است، برای نمونه در يک واحد تولیدی صنعت نفت، ركورد25 میلیون نفر ساعت كار بدون حادثه بدست آمده است . رمز موفقیت در سیستم مديريت HSE بنا نهادن يک خط مشي مي باشد به طوري که خط مشي HSE در سرتاسر سازمان تداوم يابد.

يک خط و مشي در برگیرنده تعهد كه موجب كاهش حوادث در سازمان مي گردد شامل موارد ذيل است:

1. برقراری روشهای اجرائي و ايجاد عادات توجه به ايمني و بهداشت در مسیر ايجاد محیط كاری عاری از حادثه
2. فراهم نمودن تسهیلات، تجهیزات و واحدهای تولیدی كه براساس اصول مهندسي ساخته شده اند و حفظ نگهداری آنها در شرايط ايمن
3. ترويج صراحت در بیان مشکالت و مسائل و همچنین مشاركت در طرح موضوعات ايمني، بهداشت و محیط زيست
4. فراهم نمودن دورههای آموزشي به منظور توانا نمودن كاركنان برای انجام كار به طريق ايمن و حفظ سلامت آنها
5. انجام سلسله فعالیتهای تبلیغي سازمان يافته و منسجم برای بالا بردن دانش و آگاهي ايمني، بهداشت و محیط زيست

نقش عنصر سازماندهي، منابع و مستندسازی در كاهش حوادث

اجرای موفقیت آمیز موضوعات HSE به عنوان يک مسئولیت در طول سازمان مطرح بوده و اين موفقیت نیازمند مشاركت فعال تمامي سطوح سرپرستي و مديريت مي باشد، كه بايستي هنگام طرح ساختار سازماني و چگونگي تخصیص منابع مدنظر قرارگیرد. در يک سازمان، با طراحي نمودار سازماني مناسب نسبت به تعريف، مستند سازی و ارتباط بین نقشها، مسئولیتها، اختیارات، وظايف و روابط بین بخشي مورد نیاز برای استقرار نظام مديريت ايمني، بهداشت و محیط زيست، در جهت كاهش حوادث اقدام نمود. عنصر سازماندهي و مستندسازی با در نظر گرفتن موارد ذيل كاهش حوادث را به دنبال دارد:

* فراهم نمودن منابع و نیروی انساني مناسب برای توسعه و استقرار نظام مديريت ايمني، بهداشت و محیط زيست اطمینان حاصل نمودن از انطباق هر اقدام با خط مشي ايمني، بهداشت و محیط زيست ، قبل از آغاز آن

* در دسترس قرار دادن اطلاعات موجود در زمینه موضوعات ايمني، بهداشت و محیط زيست و تفسیر آنها

* تعیین و تثبیت اقدامات اصلاحي و همچنین موقعیت های بهبود كارآيي اجرای ايمني، بهداشت و محیط زيست

* پیشنهاد دادن يا فراهم نمودن ساز و كارهای بهبود و تائید نحوه استقرار آنها

* كنترل فعالیتها در حالی که اقدامات اصلاحي انجام مي گیرد

* كنترل موقعیتهای اضطراری

نتیجه گیری

سامانه مديريت بهداشت، ايمني و محیط زيست نقش مهمي در هدايت و هماهنگ سازی فعالیت های يک سازمان در جهت نیل به اهداف كلان و كاربردی بر عهده دارد. با پیاده سازی و استقرار نظام مديريت HSE در هر پروژه تمام خطرات آن عملیات شناسايي شده به تبع آن، راه حلهای مناسب جهت كاهش ريسک و كاهش حوادث تا حد قابل تحمل ارائه خواهد شد. اجرای موفق يک سامانه مديريت بهداشت، ايمني و محیط زيست HSE ،تعهد تمامي كاركنان سازمان را مي طلبد. اين سامانه در تمامي مراحل شامل ارزيابي، انتخاب، قبل از تصويب پروژه، پیش از مرحله ساخت، همزمان با مرحله ساخت و پیادهسازی، قبل از آغاز به كار و راه اندازی و در مرحله بهره برداری و عملیات قابل اجراست. استقرار سیستم به عنوان يک ابزار مديريتي مي تواند زمینه مناسبي برای اجرا و عملیاتي نمودن استانداردهای مديريت محیط زيستي، ايمني و بهداشت حرفه ای برای يک سازمان ايجاد نمايد. در نهايت ميتوان گفت مديريت HSE يک جنبه ضروری از بهره وری هر سازمان مي باشد و اگر سازمانها بتوانند حوادث را كاهش دهند، ايمن ترين محیط را برای كاركنان به وجود آورده و كیفیت زندگي كاری كاركنان بهبود يافته و راندمان كاری آنها نیز افزايش مييابد. همچنین خسارات وارده بر محیط زيست كاهش مي يابد. عملکرد موثر سامانه HSE زماني نتیجه خواهد داد كه با بررسي هركدام از عناصر مديريت بهداشت، ايمني و محیط زيست پیشگیری از وقوع حوادث صورت گیرد يا در صورت رويداد حادثه در جهت بررسي عوامل ايجاد و برنامهريزی برای ريشه كن كردن عامل حادثه قدم برداشت.