تقسیم بندی عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار بر اساس اثرات فیزیولوژیک به شرح زیر می باشد:
مواد التهاب آور و محرک
این مواد دارای اثرات سوزاننده و تاول آور می باشند و سطح مخاط مرطوب را متورم می کنند.
عامل غلظت در این مواد دارای اهمیت بیشتری نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس دارد.
مواد خفگی آور
مواد خفگی آور به دو دسته ی خفگی آورهای ساده و شیمیایی تقسیم بندی می شوند:
- خفگی آورهای ساده: این مواد با پایین آوردن غلظت و درصد اکسیژن در هوا باعث می شوند اکسیژن لازم به بدن نرسد.
از جمله مواد خفگی آور ساده می توان به دی اکسید کربن، هیدروژن، متان و … اشاره نمود. - خفگی آور شیمیایی: این مواد به علت داشتن اثر شیمیایی و ترکیب با هموگلوبین مانع انتقال اکسیژن به بافت ها می شوند.
از جمله مواد خفگی آور شیمیایی می توان به مونوکسیدکربن، سیانوژن، اسید سیانیدریک و … اشاره نمود.
مواد بیهوشی آور و مخدرها
این مواد به عنوان بیهوشی آور روی سلسله اعصاب مرکزی اثر می گذارند. از جمله مواد بیهوشی آور می توان به هیدروکربن های استیلنی، هیدروکربن های اتیلنی، هیدروکربن های پارافینی و … اشاره نمود.
سموم سیستمیک
موادی هستند که به دستگاه گردش خون، دستگاه عصبی و اندام های داخلی آسیب می رسانند.
- سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک
عوامل موثر در بیماری زایی مواد شیمیایی
فاکتورهایی که در شدت و وخامت مواد شیمیایی تاثیرگذارند عبارتند از:
- نوع ماده و اندازه
- راه ورود به بدن
- غلظت ماده
- طول مدت تماس
راه های ورود مواد شیمیایی به بدن
مواد شیمیایی از چهار طریق وارد بدن می شوند:
- سیستم تنفسی
- گوارشی
- پوستی
- مخاطی
اطلاعات مواد شیمیایی
معمول ترین راه های کسب اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی از طریق موارد زیر می باشد:
- حدود مجاز مواد: حدود مجاز هر یک از عوامل شیمیایی در کتاب «حدود مجاز مواجهه شغلی» ذکر شده است.
- برگه اطلاعات ایمنی یا MSDS مواد: MSDS حاوی اطلاعات گوناگونی از مواد شیمیایی مانند هویت ماده شیمیایی،
خطرات احتمالی، اقدامات اولیه اورژانسی، روش های مهار و … می باشند. - برچسب مواد: در دسترس ترین منبع اطلاعات در مورد یک ماده شیمیایی برچسب آن است که حاوی اطلاعات مهمی می باشد.
و ….
عوامل ارگونومی
علم ارگونومی جهت کاهش فشارهای جسمانی و روانی در محیط کار به کار برده می شود.
اصول ارگونومی در محیط کار
- با پوسچر مناسب و طبیعی کار کنید.
- از اعمال نیروی زیاد پرهیز کنید.
- وسایل و ابزارآلات را در حد دسترسی آسان قرار دهید.
- ارتفاع سطح کار می بایست مناسب باشد.
- کارها و حرکات تکراری را کاهش دهید.
- خستگی و بار استاتیک را به حداقل برسانید.
- فشار وارده به عضو یا بافت را به حداقل برسانید.
- فضای اضافی کافی فراهم نمایید.
- ورزش و تمرینات بدنی را در برنامه ی کاری خود لحاظ کنید.
عوامل زیان آور روانی
مواردی که منجر به ایجاد عوامل زیان آور روانی در محیط کار می شوند به شرح زیر می باشد:
- شیفت و نوبت کاری
- ساعات کار بیش از یک شیفت
- بی علاقه بودن به کار و یکنواختی محیط کار
- عدم تناسب فشار کاری و مسئولیت های فردی با توان آن ها
- اضطراب مداوم و عدم امنیت شغلی
- ارتباط ضعیف کارکنان با همکاران، سرپرستان و مدیران
- استرس ناشی از کار
عوامل بیولوژیکی
در برخی از مشاغل به سبب شرایط کار، نوع فعالیت و هم چنین تولید یا مصرف مواد گوناگون، کارکنان در معرض عوامل بیولوژیکی زیان آور قرار می گیرند.
ممکن است این افراد به بیماری های عفونی مبتلا شوند که این بیماری ها به چهار دسته تقسیم می شوند:
- بیماری های ناشی از ویروس ها
- بیماری های ناشی از باکتری ها
- بیماری های ناشی از قارچ ها
- بیماری های ناشی از انگل ها
شناسایی و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار
- اولین گام جهت پیشگیری و کنترل اثرات عوامل زیان آور محیط کار، شناسایی عوامل زیان آور می باشد.
- دومین گام اندازه گیری عوامل زیان آور به وسیله تجهیزات مختلفی مانند صداسنج، لوله های گازیاب، لوکس متر و … می باشد. اندازه گیری ها معمولا به دو صورت محیطی و فردی انجام می شوند.
- در گام سوم یعنی گام ارزشیابی، نتایج اندازه گیری با استانداردهای موجود مقایسه و تجزیه و تحلیل می شوند.
- گام چهارم کنترل می باشد که در این گام اقدامات لازم جهت کنترل عوامل زیان آور و پیشگیری از تاثیرات آن تعیین و اجرا می گردد.
نکاتی درباره عوامل زیان آور محیط کار
- اول آنکه تمام این خطرات اعم از خطرات اتفاقی و خطرات تدریجی ناشی از عوامل زیان آور محیط کار قابل پیشگیری می باشند. چون هم بسیاری از این تهدید ها شناخته شده می باشند و هم باید با بررسی ها تهدید های دیگر را شناسایی و پیش بینی نمود .
- دوم اینکه انسان مکلف است با بهره گیری از اطلاعات قابل اعتماد و پیشرو راهکار های رویارویی و پیشگیری از خطرات را شناسایی و مسئولانه و متعهدانه اقدام نماید .
- سوم اینکه با این مقدمات، هیچ توجیهی برای سهل انگاری و غفلت وجود ندارد هم به لحاظ حفظ جان و سلامت نیروی کار و استمرار انتفاع جامعه و خانواده از آنها و هم به لحاظ احساس مسئولیت نیروی کار در این زمینه، به عبارت دیگر هم کارگر و هم کارفرما هر دو موظف به رعایت موازین ایمنی و بهداشت کار و دستورالعمل های حفاظت فردی و حفاظت محیط کار می باشند و مشارکت و همکاری جدی آنها با پشتوانه های تعهد دینی همراه است.
