خواب آلودگی مهمترین علامت و نشانه نیاز به خواب می باشد. خواب آلودگی به طور طبیعی به میزان بیدار ماندن وابسته است و هرچه میزان بیدار ماندن طولانی تر باشد، نیاز به خواب و همچنین خواب آلودگی تشدید می یابد. عامل طبیعی دیگر برای بروز خواب آلودگی ریتم سیر کادین می باشد که در دو زمان از چرخه 24 ساعته موجب خواب آلودگی فرد می شود.قدرت ایجاد خواب آلودگی توسط ریتم سیرکادین در شب هنگام به اوج خود می رسد و از حدود ساعت ده شب آغاز شده و حدود 2 تا 4 صبح به اوج خود می رسد و پس از آن رو به کاهش می گذارد.
مرحله دوم خواب آلودگی ناشی از ریتم سیر کادین بعد از ظهرها حدود ساعت 1 تا 4 بعدازظهر می باشد که شدتی به مراتب کمتر از شب هنگام دارد.همزمانی اوج خواب آلودگی توسط ریتم سیرکادین و مدت بیداری باعث می شود که خواب آلودگی در حالت طبیعی در شب هنگام به اوج خود برسد. هرگونه اختلال در ریتم سیرکادین و یا مدت بیداری می تواند باعث خواب آلودگی غیرطبیعی شود.
از علل شایع خواب آلودگی ناشی از اختلال در ریتم سیرکادین می توان به شیفت کاری اشاره کرد. به ویژه آنان که شب کاری متفاوت دارند و یا شیفت کاری چرخشی بخصوص در جهت مخالف عقربه ساعت دارند. این افراد معمولا از خواب آلودگی در طول روز شکایت داشته و در شب های استراحت ممکن است از بی خوابی رنج ببرند .از علل دیگر خواب آلودگی در ساعات غیر معمول ناشی از اختلال در ریتم سیرکادین میتوان به Jet Lag اشاره کرد. در این افراد به علت سفر های هوایی در عرض جغرافیایی، عوامل محیطی به ویژه نور باعث تغییر ساعت درونی بدن فرد شده و عدم تقارن عوامل بیرونی و ریتم های درونی باعث بروز خواب آلودگی در ساعات غیر معمول می شود.سایر اختلالات ریتم سیرکادین مانند اختلال تاخیری فاز خواب – بیداری نیز می توانند از عوامل مهم بروز خواب آلودگی طی روز باشند .از عوامل دیگر بروز خواب آلودگی طی روز می توان به عواملی اشاره کرد که در مدت خواب فرد ویا کیفیت خواب وی موثر باشد. محرومیت از خواب به علل گوناگون به ویژه عدم رعایت بهداشت خواب، به عنوان شایع ترین عامل میتواند باعث خواب آلودگی طی روز شود.
نا منظم بودن خواب همچنین عدم نیاز های فیزیکی در محیط خواب از مهمترین عوامل بهداشت خواب موثر در خواب آلودگی طی روز می باشند.ابتلا به بیماری موثر در کیفیت و کمیت خواب از دیگر عوامل بروز خواب آلودگی غیر طبیعی می باشند. وقفه تنفسی حین خواب، سندرم پای بیقرار، بیماری های قلبی ریوی که موجب بیدار شدن مکرر بیمار شود، ابتلا به بزرگی پروستات و دیابت که بیمار برای دفع ادرار مکرارا بیدار می شود، ابتلا به بیماری های اعصاب و روان به ویژه افسردگی، اضطراب از عوامل شایع اختلال در کیفیت و کمیت خواب محسوب می شوند. از سوی دیگر خواب آلودگی مهمترین علامت بیمای هایی همچون نارکولپسی و کلاین لوین می باشد.خواب آلودگی عوارض تعدادی از داروها نیز می باشد که به دنبال مصرف آنها بروز می کند. برخی از داروهای ضد حساسیت، ضد افسردگی، ضداضطراب و ضد سایکوز و غیره با اختلال در کیفیت خواب می توانند باعث خواب آلودگی طی روز شوند .
رویکرد به خواب آلودگی
خواب آلودگی از مهمترین علائمی می باشد که بیماران مراجعه کننده به کلینیک های خواب ذکر می کنند. افتراق خواب آلودگی طبیعی از غیرطبیعی، تعیین شدت آن و تشخیص علت آن مهمترین اقدامات جهت درمان مشکل بیمار مبتلا به خواب آلودگی خواهد بود.استفاده از روش های تعیین شدت خواب آلودگی از جمله اقداماتی است که در کلینیک های خواب از آنها بهره گیری می شود. پرسشنامه های (SSS ،ESS ،KSS) از معتبرترین و پرکاربردترین پرسشنامه ها جهت تعیین میزان خواب آلودگی می باشند.همچنین برای تشخیص دقیق تر میزان و علت خواب آلودگی، تست MSLT و برای سنجش میزان توانایی هوشیار ماندن طی روز از تست MWT استفاده می شود. تست MWTبرای تعیین توانایی فرد برای احراز مشاغل پرخطر که نیاز به هوشیاری کامل دارد همچون رانندگی، لوکوموتیورانی، خلبانی، کنترل پرواز و دیگر سیستم های کنترلی مانند نیروگاه ها کاربرد دارد.تست های MSLT و MWT در چهار مرحله دو ساعته انجام می گیرد. این تست ها در کلینیک خواب و با کمک تجهیزات پلی سومنوگرافی بر اساس پروتکل های مشخص و استاندارد قابل انجام خواهد بود و آنالیز و تفسیر این تست ها تنها توسط افراد واجد شرایط، قابل استفاده خواهد بود.
عوارض ناشی از خواب آلودگی
هرکدام از علل ایجاد کننده ی خواب آلودگی، عوارض خاص خود را دارند. ابتلا به وقفه تنفسی حین خواب می تواند زمینه ابتلا به افزایش فشارخون، دیابت و حتی سکته های قلبی و مغزی را فراهم آورد. سندرم پای بیقرار باعث بی خوابی به خصوص در شروع خواب شده و در فعالیت های طی روز فرد اختلال ایجاد می کند.شیفت کاری می تواند باعث بروز بیماری های گوارشی و قلبی عروقی شود اما خواب آلودگی و علل و عوامل ایجاد کننده آن می تواند بر روی فعالیت های شغلی اثر مستقیم داشته، بهره وری را کاهش داده و خطر حوادث شغلی و تصادفات مرگبار رانندگی را افزایش دهد. این موضوع اهمیت دو چندان میابد که یادآور شویم دومین علت مرگ و میر و اولین علت سال عمر از دست رفته کشور تصادفات رانندگی و حوادث محسوب می شوند. بنابر گزارشات پلیس راهور در ایام نوروز 97 بیش از 40% از تصادفات به ویژه تصادفات شدید و مرگبار ناشی از خستگی و خواب آلودگی بوده است. خواب آلودگی بر روی تمرکز و کیفیت یادگیری اثرگذار است و باعث بروز خطا و اشتباه، تاخیر در تصمیم گیری و افزایش زمان واکنش به اتفاقات پیش رو خواهد شد.
درمان خواب آلودگی
برای درمان خواب آلودگی ابتدا می بایست علت وشدت آن تشخیص داده شده و پس از درمان عامل ایجاد خواب آلودگی در صورت نیاز می توان از دارو هایی همچون مدافنیل و ریتالین برای کاهش میزان خواب آلودگی استفاده کرد.
متن سخنرانی استاد گرامی جناب آقای دکتر خسرو صادق نیت حقیقی، متخصص طب کار و فلوشیپ خواب در هشتمین کنگره بیماریهای خواب، سال 1397
- مرکز تخصصی طب کار ایمن پژوهان پارس همه روزه از ساعت ۷:۳۰ صبح به غیر از روزهای تعطیل و جمعه، آماده انجام معاینات بدو استخدام، معاینات دوره ای و کارت سلامت رانندگان می باشد. اگر در روز مراجعه ناشتا باشید، امکان تحویل جواب در همان روز وجود دارد.
- آدرس: کرج، فردیس،جاده ملارد ،نبش گلستان ۳۰جهت برقراری تماس تلفنی با مرکز پاسخ گویی مشتریان روی تصویر زیر کیلیک فرمایید.
