در دو نوع تقسیم بندی، اثرات زیان بار پرتوهای یون ساز را می توان مستقیم و غیر مستقیم یا زودرس و دیررس طبقه بندی نمود:

اثرات مستقیم پرتوهای یونساز:

بیشتر تحت تاثیر آسیب مستقیم به مولکول DNA صورت می گیرد که اغلب به مرگ یک بافت منجر می شود.

اثرات غیر مستقیم پرتوهای یونساز:

بیشتر زمانی رخ می دهد که مولکول هایی مانند آب به یون ها یا رادیکال های فعال تجزیه گردد. این ممسیر که در انتها باعث اختلال در کار DNA می شود را آثار غیر مستقیم پرتوهای یونساز می گویند.

اثرات زودرس پرتوهای یونساز: بر پایه افزایش میزان جذب پرتو به سه گروه تقسیم می شوند.

• آسیب مراکز خون ساز
• آسیب دستگاه گوارش
• آسیب دستگاه اعصاب مرکزی

علایم مشترک در این سه بخش که تحت تاثیرپرتو قرار گرفته اند نیز عبارتست از:

حالت تهوع و استفراغ، احساس خستگی و افسردگی، افزایش اندازه دمای بدن تغییرات خونی.

در دستگاه خونساز بر پایه کاهش حساسیت، سلولها به این ترتیب قرار دارند:

لنفوسیتها ( از نوع گلبول سفید می باشند) که سازنده پادتن هستند دارای حساسیت بیشتری می باشند، مگا کاریوسیت ها که سازنده پلاکت ها هستند در حساسیت کمتری نسبت به لنفوسیت ها قرار دارند و گلوبول های قرمز که نسبت به دیگر سلول ها مقاوم تر می باشند.

اثرات دیررس پرتوهای یونساز: شامل اثرات زیان بار ژنتیکی، کاهش طول عمر، آب مروارید و سرطان می باشند.نوترون ها بیشترین نقش را در ایجاد آب مروارید ایفا می کنند.

رادون از عوامل اصلی سرطان ریه و رادیوم عوامل سرطان استخوان فک می باشد، اکسید توریم موجود که بعنوان ماده حاجب در پرتونگاری استفاده می شود باعث سرطان کبد می گردد.

پرتوهای یونساز در پزشکی، صنعت و کشاورزی نقش های مفیدی دارند.

میزان مجاز دوز دریافتی برای شاغلین از رابطه زیر محاسبه می گردد:

(D=5(N-18

D: اندازه پرتو دریافتی (رم)

N: سن فرد ( سال)

جدول میزان مجاز پرتوگیری

• حداکثر پرتو مجاز برای زنان در سن باروری، 3/1 رم در هر فصل از سال، برای تیروئید کودکان زیر 16 سال 5/1 رم در سال است.
• برای شاغلین 5 رم در سال یا به عبارتی 20 میلی گرم در روز کاری می باشد.
• برای حفاظت در مقابل پرتو های یونساز سه عوامل زمان، فاصله و حفاظ دارای اهمیت می باشند.
• برای ایجاد حفاظ گذاری باید از قانون عکس مجذور فاصله استفاده نمود.