ارزیابی و کنترل ریسک عوامل زیان آور شیمیایی در محیط کار به منظور کاهش هزینه ها به حداقل ممکن و  تعیین نوع مداخلات مورد نیاز و اولویت بندی اجرای اقدامات کنترلی و اصلاحی ضرورت دارد. با توجه به بالا بودن هزینه های خرید، راهبری و نگهداری تجهیزات سامانه های کنترل آلودگی عوامل شیمیایی در صنایع، در صورت نیاز به اقدامات کنترلی، انتخاب نوع سامانه کنترل باید درست و با دقت زیاد انجام شود تا با کمترین هزینه جوابگوی مقررات نیز باشد.

روش های کنترل عوامل شیمایی

کنترل عوامل شیمیایی در محیط کار برای جلوگیری یا به حداقل رساندن خطرات ناشی از آن با روش های زیر قابل انجام است.

• کنترل فنی

کنترل فنی مناسب با حذف کامل ماده شیمیایی یا فرآیندی که آن را استفاده می کند، از بروز خطر ها جلوگیری می کند. در صورتی که حذف امکان پذیر نباشد، بایستی جایگزینی خطر با یک خطر کمتر صورت گیرد. در صورتی که این جایگزینی هم امکان پذیر نباشد باید سایر اقدامات کنترلی مورد توجه قرار گیرد؛ مثل کنترل های مهندسی (جداسازی و محصور سازی و غیره) یا استفاده از وسایل حفاظت فردی (PPE) می باشد.

حذف خطر

حذف خطر به معنی ریشه کن کردن کامل یک خطر است. مثلا در صورت امکان از مواد شیمیایی در فرایند استفاده نکنیم یا اگر یک ماده شیمیایی مخاطره آمیز در گوشه ای از انبار قرار گرفته و مورد استفاده نیست آن را به طور کامل معدوم کنیم. نمونه های دیگری از حذف شامل موارد زیر است:

• استفاده از یک فرآیند فیزیکی به جای فرآیند شیمیایی برای تمیز کردن اشیاء یا ابزار کار
• استفاده از گیره یا پیچ به جای چسب و غیره
• خرید مواد به اندازه و قطع مورد نظر به جای انجام فرآیند برش که منجر به ایجاد گرد و غبار خواهد شد.

جایگزینی

جایگزینی یعنی استفاده از مواد شیمیایی با خطر کمتر به جای مواد شیمیایی خطرناک. جایگزینی به ویژه در زمانی که مواد شیمیایی کم خطر تر در دسترس است موثرترین رویکرد است. مثلا یک ماده ممکن است در شکل مایع خطرناک باشد ولی در شکل جامد آن کم خطر باشد. جایگزینی به دو صورت ممکن است:

• جایگزینی مواد شیمیایی مثل جایگزینی حلال های آلی با حلال هایی با پایه آب یا جایگزینی آزبست با محصولات سلولزی
• جایگزینی فرایند یا تجهیزات، مثل جایگزینی اسپری دستی با فرایند اتوماسیون

اقدامات مهندسی

اقدامات مهندسی با کنترل خطر در منبع انتشار عامل شیمیایی (یعنی پیش از آنکه در مواجهه با کارگر قرار گیرند) انجام می شود. اقدامات کنترلی مهندسی با طراحی خوب می تواند در پیشگیری از آسیب به کارگران بسیار موثر واقع شوند. روش های اصلی اقدامات مهندسی برای کنترل عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار عبارتند از:

• محصور سازی کامل فرایند و سیستم های حمل:این روش می تواند از انتشار مواد شیمیایی به محیط کار کارگران جلوگیری کند یا آن را به حداقل برساند. نمونه محصور سازی شامل عملیات اتوماتیک و سیستم نمونه برداری با چرخه بسته است.
• جداسازی فرایند کار برای کنترل انتشارات مواد شیمیایی:به طور کلی به کارگیری اصول جداسازی شامل قراردادن موانع فیزیکی بین عملیات خطرناک و کارگران است که می تواند بازده سیستم های تهویه موضعی را به حداکثر برساند. نمونه ای از جداسازی، جابجایی فرایند رنگ افشانی با اسپری به محلی دورتر از ناحیه با جمعیت زیاد در محل کار است تا بدین ترتیب میزان مواجهه کاهش یابد.
  
  
• اصلاح پارامترهای فرایند: پارامترهایی مثل دما، فشار و جریان می تواند برای کاهش انتشار مواد شیمیایی در محل مورد استفاده قرار گیرد. نمونه ای از اصلاح این پارامتر ها استفاده از فشار و دمای عملیات کمتر برای به حداقل رساندن انتشار مواد شیمیایی در محیط کار است
  
  
• به کارگیری تجهیزات کنترل مهندسی: کنترل های مهندسی در واقع به معنای ایجاد تغییر در کارگاه، فرآیندها یا تجهیزات به منظور کاهش تولید مواد شیمیایی، محبوس سازی مواد شیمیایی یا محدود سازی ناحیه آلایندگی در زمان نشت یا ریختن مواد شیمیایی است. برخی از نمونه های کنترل های مهندسی:
• اتاقک های تهویه برای رنگ با اسپری
• جوشکاری روباتیک
• محبوس سازی غبارات با استفاده از اسپری آب
• جداکردن بخش های مرتبط با امور شیمیایی از سایر بخش ها
  
  
• استفاده از وسایل حفاظت فردی:این روش نیاز به مدیریت مداخلات مرتبط و همچنین همکاری کارگر برای اجرای موفق دارد. این نوع از حفاظت محدود به موقعیت هایی است که دیگر روش های کنترلی عملی نیستند یا وسایل حفاظت فردی در راستای دیگر اقدامات کنترلی جهت افزایش حفاظت است.

کنترل حوادث شیمیایی در محیط کار

• کنترل مدیریتی

اقدامات کنترلی مدیریتی به طور مستقیم و یا غیر مستقیم ریسک را حذف یا به حداقل می رساند و در صورت به کارگیری در کنار روش های فنی و مهندسی، می توانند به عنوان بخشی از سیستم کنترلی مورد استفاده قرار گیرنند. این روش ها به طور معمول در پی پیاده سازی یک روش کار مطمئن است که با توصیه، آموزش و حتی اجبار اجرایی می شوند. با این حال پیروی از مقررات و دستورالعمل ها عمدتا کار سختی است و امکان عدم اجرا یا خطا در پیاده سازی آنها وجود دارد. این اقدامات عبارتند از:

• پذیرش اعمال و سیستم های کاری ایمن: اعمال کاری ایمن اعمال اجرایی هستند که نیاز است انجام شوند تا افراد در محیط ایمن کار کنند. نمونه هایی از اعمال کاری ایمن شامل:
• کاهش تعداد کارگران در مواجهه
• کاهش دوره مواجهه برای کارگران
• فراهم کردن وسایلی برای انبار و دفع ایمن مواد شیمیایی
• مکش یا جارو برقی محل های دارای غبارات به خصوص در محل هایی که برش انجام می شود.
• بستن در ظروف حاوی مواد شیمیایی یا دستگاه ها در زمانی که مورد نیاز نیستند.

• فراهم ساختن اطلاعات، دستورالعمل و آموزش: فراهم ساختن اطلاعات، دستورالعمل ها و آموزش در خصوص انجام ارتباطات ریسک و برنامه حفاظت فردی برای کارگران در مواجهه با مواد شیمیایی ضروری است. بدین منظور، گروه کارگران زیر باید در نظر گرفته شوند.
• سرپرستان کارگران در معرض ریسک ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی
• اعضای کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار
• کارگران مسئول خرید مواد شیمیایی
• کسانی که به طور مستقیم در عملیات اضطراری درگیرند.