توسعه صنعت سبب افزایش مصرف مواد و در نتیجه افزایش مواد زاید جامد شده است. آلودگی‌های محیطی حاصل از این مواد زاید، توجه جهان را نسبت به دفع و بازیافت اصولی این مواد جلب کرده است. اصطلاح پسماند صنعتی برای تمام پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی به کار برده می‌شود. حمل و نقل و دفع نامناسب پسماندهای صنعتی مشکلات زیادی را برای محیط زیست ایجاد می‌کند. مدیریت پسماند صنعتی در ایران دارای جایگاه مناسبی نیست. زیرا فاقد متولی اجرایی، نظارت کارآمد، سیاستگذاری مناسب، ارزیابی طرح‌های شهری بر اساس برنامه آمایش سرزمین است. طبق مطالعه‌ای (ناظمی و همکاران،2014) شهرک‌های صنعتی در ایران سالانه حدود 1.1 بیلیون تن پسماند صنعتی تولید می‌کنند.
اولین قوانین مربوط به کنترل مواد زائد سمی و خطرناک در سال 1980 در کشورهای عضو بازار مشترک اروپا به مرحله اجرا در آمده است. در سال 1987 UNEP اصول مدیریت محیط زیستی مواد زائد خطرناک را پذیرفت. سال 1989 معاهده بازل به منظور کنترل حمل و نقل برون مرزی مواد زائد، به امضای 35 کشور رسید. ایران در سال 1371 به عضویت این معاهده درآمد.
جهت کاهش اثر مخرب پسماند صنایع بر محیط زیست، باید از نوع صنعت و فرآورده‌های آن، مواد زاید حاصله و نوع اثر این مواد، شناخت پیدا کرد. مقدار کمی پسماندهای صنعتی، وابسته به نوع صنعت، عمر تاسیسات و تجهیزات، شیوه راهبری و کارکنان متخصص، متفاوت است. پسماندهای صنعتی دارای دو بخش زائدات جامد خانگی و زائدات خطرناک و به صورت جامد، نیمه جامد و مایع هستند.
پسماندهای صنعتی از نظر کیفی به 6 دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- مواد زاید غیر آلی شامل اسیدها، قلیائی‌ها، سیانیدها و …
- مواد زاید آلی غیرقابل فساد شامل مواد هالوژنه، سموم و …
- مواد زاید روغنی
- مواد زاید آلی فساد پذیر
- مواد زاید پرحجم و کم خطر
- مواد زاید متفرقه
مواد زاید خطرناک طبق تعریف آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا، دارای مشخصه‌های زیر است:
- پایداری در طبیعت
- کشنده بودن برای موجودات زنده
- دارای اثر تجمعی و یا مخرب
- دارای قدرت انبساط بیولوژیکی
حوادث مرتبط با پسماندهای صنعتی:
- حادثه میناماتای ژاپن در سال 1960 : مسمومیت با ماهی آلوده به جیوه
- انگلستان سال 1972: کشف بشکه‌های حاوی نمک‌های سیانید در زمین بازی کودکان
- بوپال هند سال 1984: نشت متیل ایزوسیانات از یک مخزن و مرگ فوری 500 نفر و مرگ تدریجی 2000 نفر
براساس مطالعات صورت گرفته در شهرستان رشت توسط منوری و همکاران1395، سيستم جمع آوري، بازيافت، حمل و نقل و دفع پسماندهاي صنعتي براساس ضوابط محيط زيستي و بهداشتي انجام نميگردد، در نتیجه ضروري است با اعمال سيستم مديريت جامع مواد زايد جامد در شهرستان رشت، در ضمن كاهش توليد پسماند روند رو به رشد توسعه صنعتي نيز حفظ گردد.
بر اساس مطالعه‌ای دیگر از فرزادکیا و همکاران1392، جمع آوري و نگهداري پسماندهاي صنعتي در شهرك صنعتي شكوهيه استان قم به طور مناسبي انجام نمي‌شود. همچنين در اكثـر صـنايع برنامه هاي آموزشي در خصوص مديريت پسماند برگزار نشده است. در نتیجه استقرار يك سيستم مديريت پسماند مناسب جهت ساماندهي به وضعيت مواد زايد صنعتي توليدي در اين شهرك ضروري است.
منابع:
- نوری، جعفر؛ رامین نبی زاده، کاظم ندافی، مهدی فرزادکیا، علی کولیوند، محمد بینواپور. 1388، بررسی خصوصیات کمی و کیفی پسماندهای شهرک‌های صنعتی، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره چهار، زمستان، 215-223.
- منوری، مسعود؛ زهرا بهجتی نژاد زنجانی، مهسا آقا خانی.1395. بررسي مدیریت پسماند كارخانجات صنایع غذایي شهرستان رشت (در سال1386 ). پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره سوم، شماره1، بهار، 35- 45.
- فرزادکیا، مهدی؛ محمد فهیمی نیا، غریب مجیدی، منیره میرزابیگی ارهانی، محمدرضا حسینی، ناصر یوسفی. 1394. وزن مديريت پسماندهاي صنعتي در شهرك صنعتي شكوهيه استان قم در سال 1392. سلامت کار ایران، دوره 12، شماره 5، آذر و دیماه.64- 76.
- کرمی، محمد امین؛ مهدی فرزادکیا، احمد جعفری جنیدی، رامین نبی زاده، محمودرضا گوهری، مصطفی کریمایی. 1390. بررسی کمی و کیفی پسماندهای صنعتی تولیدی صنایع حد فاصل تهران تا کرج، سلامت کار ایران، دوره 8، شماره2، تابستان. 14- 23.
