-1 هدف از اندازه گیری سر و صدا
مناسب ترین روش برای کنترل صدا، اندازه گیری سر و صدا و میزان مواجهه با آن می باشد. بدین طریق می توان محل های پر سر و صدا و افراد در معرض آلودگی صوتی را شناسایی نمود.
۲– روش اندازه گیری سر و صدا
جهت تعیین تماس صوتی مطابق با اهداف بهداشت حرفه ای تراز فشار صوت اندازه گیری می شود. برای این منظور از روش ها و تجهیزات مختلفی استفاده می شود که انتخاب آنها بستگی به سر و صدای محیط و میزان اطلاعات مورد نیاز دارد. اولین قدم در این راه مشخص کردن وجود یا عدم وجود مشکل سر و صدا در محیط کار می باشد.
در این مقاله مراحل اندازه گیری سر و صدا بطور مختصر شرح داده شده است. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به استاندارد ۵۶٫۱۰۷ CSA و استاندارد تأئید شده کشور خود مراجعه نمایند.)
۳– چگونگی تشخیص مشکل سر و صدا
اولین قدم در اندازه گیری تشخیص مشکل سر و صدا می باشد که بازدید مقدماتی در این رابطه به ما کمک می کند. در زیر شاخص های تعیین سر و صدای مخاطره آمیز عنوان گردیده است.
- سر و صدا بیشتر از صدای ترافیک شهر شلوغ می باشد.
- افراد باید با کسانی که در فاصله ۳ متری قرار دارند با صدای بلند صحبت کنند.
- افراد جهت استفاده از رادیو و تلویزیون (در مواقع عادی) مجبورند صدای این وسایل را بلند کنند.
- بعد از چنین سال کار، در محیط پر سر و صدا در مکان های شلوغ و اجتماعات دچار مشکلات ارتباطی می شوند.
«مواردی که در زمان اندازه گیری باید مورد بررسی قرار گیرد»
قبل از اقدام به اندازه گیری باید اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری نموده و از موارد زیر آگاهی داشته باشیم.
- هدف اندازه گیری: کنترل صدا، جلوگیری از افت شنوائی، اجرای آئین نامه صوتی و ….
- منابع تولید صدا و زمان فعالیت آنها.
- نوع صدا: یکنواخت، متناوب، ضربه ای.
- موقعیت افرادی که در محیط های پر سر و صدا کار می کنند.
اولین مراحل اندازه گیری بازدید مقدماتی جهت تعیین موارد زیر می باشد.
- وجود مشکل سر و صدا
- نیاز به اندازه گیری
دومین مرحله تعیین میزان تماس فردی با صدا می باشد یعنی میزان صدایی که شخص در زمان کاری با آن مواجه است.
اگر صدا یکنواخت باشد، اطلاعات گرفته شده از بازدید مقدماتی، جهت تعیین این میزان بکار می رود. ولی اگر صدا غیر یکنواخت باشد و یا فرد در موقعیتی ثابت کار نکند و در حال گردش باشد باید دزیمتری صدا انجام گیرد.
تجهیزات مورد نیاز برای اندازه گیری سر و صدا
متداول ترین وسیله جهت اندازه گیری صدا، دستگاه صدا سنج SLM و صدا سنج از نوع جمع شونده ISLM می باشد. آگاهی از نحوه کالیبراسیون، طرز استفاده و گرفتن اطلاعات لازم از دستگاه جهت انتخاب دستگاه مورد نیاز امری مهم می باشد.
معرفی دستگاه صدا سنج SLM
SLM شامل میکروفون، مدار الکتریکی و نشانگر می باشد. میکروفون تغییرات جزئی فشار هوا ناشی از صدا را گرفته و آنها را به پیام های الکتریکی تبدیل می کند. این پیام ها توسط مدار الکتریکی تغییر یافته و در نهایت بصورت تراز صوتی بر مبنای دسی بل نشان داده می شود.
SLM تراز فشار صوتی لحظه ای را در یک موقعیت خاص می دهد.
برای اندازه گیری، صداسنج را در امتداد بازو در ارتفاع گوش قرار می دهیم. در بیشتر صدا سنج ها، موقعیت میکروفون نسبت به منبع صوت چندان مهم نیست. در دستورالعمل دستگاه در مورد چگونگی قرار گرفتن میکروفون توضیح داده شده است. صدا سنج را باید قبل و بعد از هر بار استفاده کالیبره کرد. در دستورالعمل دستگاه نحوه کالیبراسیون شرح داده شده است.
در بیشتر صدا سنج ها میزان صدا در وضعیت پاسخ سریع و کند قابل اندازه گیری است.
میزان پاسخ دهی، مدت زمانی است که دستگاه قبل از نمایش تراز صوت روی صفحه توانایی محاسبه میانگین را دارد. (پاسخ دهی کند و تند) اندازه گیری تراز صوتی محیط کار باید در وضعیت پاسخ کند انجام گیرد.
صداسنج نوع دوم برای اندازه گیری در صنعت طراحی شده است. صدا سنج نوع اول در کارهای مهندسی، آزمایشگاهی و تحقیقاتی بکار می رود و گران تر و دقیق تر است.
هیچگونه صدا سنجی با دقت کمتر از صدا سنج نوع دوم نباید جهت اندازه گیری صدای محیط کار بکار رود.
آنالیزور یا فیلتر وزنی که در صدا سنج ها موجود است با کلید روشن و خاموش بکار می افتد. برخی از صدا سنج های نوع دوم فقط در وضعیت (A) اندازه گیری می کند. بدین معنی که فیلتر آنالیزور A دائماً در وضعیت روشن می باشد.
یک صدا سنج معمولی (SLM) فقط صدای لحظه ای را اندازه گیری می کند و برای محیط های کاری با تراز صدای یکنواخت مناسب می باشد. اما در محیط های کاری با صدای ضربه ای و غیر یکنواخت و دوره ای، استفاده از صدا سنج معمولی جهت تعیین میانگین تماس فردی با صدا در یک شیفت کاری اشتباه می باشد. دستگاه مناسب در این گونه محیط ها دزیمتری صدا می باشد.
معرفی دستگاه صدا سنج از نوع جمع شونده ISLM
این دستگاه شبیه دزیمتر می باشد و تراز معادل صدا (ISLM) را در یک دوره زمانی اندازه گیری می کند. اشکال این دستگاه در این است که تماس فردی را مشخص نمی کند زیرا مثل SLM دستی می باشد و امکان اتصال به بدن را ندارد.
ISLM تراز معادل صدا را در موقعیت خاص اندازه گیری می کند حتی اگر تراز صدا مرتبا تغییر کند، دستگاه یک عدد بعنوان تراز معادل را نشان می دهد.
معرفی دستگاه دزیمتر صدا
دستگاه دزیمتر صدا، کوچک، سبک و قابل اتصال به فرد می باشد. (به کمر فرد متصل می شود) و میکروفون آن به یقه در نزدیکی گوش متصل می گردد.
دزیمتر میزان تراز صوت را ذخیره کرده و میانگین می دهد. در صنایعی که میزان صدا در طول زمان کار مختلف می باشد و همچنین صنایعی که موقعیت افراد تغییر می کند مورد استفاده زیادی دارد.
یک دزیمتر به تنظیمات زیر نیاز دارد:
الف: استاندارد: حد مواجهه برای ۸ ساعت در روز و ۴ روز در هفته می باشد. معیار ۹۰ دی سی بل بر مبنای شبکه A طبق اکثر استانداردها – ۸۵ دی سی بل برای برخی و ۸۷ دی سی بل بر مبنای استانداردهای کانادا.
ب: دامنه تغییرات: ۳ تا ۵ دی سی بل
ج: حد تراز صوتی که کمتر از آن میزان را دزیمتر جمع نکند و در اندازه گیری دخالت ندهد.
با استفاده از دزیمتر در طول شیفت کاری، میانگین «تماس فردی a با صدا یا دز صدا برای هر فرد را بدست می آوریم. اگر یک فرد دز صدای ۱۰۰% را در یک شیفت دریافت کند به این معنی است که میانگین مواجهه با صدا در حد ماکزیمم می باشد. برای مثال با مقیاس استاندارد ۹۰ دسی بل و تغییرات ۳ دسی بل، تماس ۸ ساعته با صدای ۹۰ دسی بل را ۱۰۰% نشان می دهد.
برای ۴ ساعت با صدای ۹۳ دسی بل نیز ۱۰۰% می باشد. در صورتیکه ۸ ساعت مواجهه با ۹۳ دسی بل، دز صدای معادل ۲۰۰% می باشد.
کارخانه سازنده دزیمترها را با استاندارد و دامنه تغییرات خود تنظیم می نماید. ما میتوانیم این فاکتورها را با استانداردهای کاربردی و مورد تائید خود تنظیم نمائیم.
دزیمترها همچنین تراز معادل را به ما نشان می دهند که این میزان میانگین «تماس فردی» با صدا در طول زمان اندازه گیری دزیمتر می باشد و معادل ترازهای صوتی متغیر که یک شخص در همان دوره کاری در تماس بوده می باشد. ثابت شده است که افت شنوائی تحت تأثیر مواجهه با مجموع انرژی صوتی می باشد. اگر یک شخص در شیفت ۸ ساعته با مقادیر مختلف صدا در تماس باشد، تراز معادل محاسبه می شود که برابر با تأثیر صداهای مختلف است
«موارد استفاده حفاظ برای جریان باد (wind shield)»
زمان وزش شدید باد میزان صدائی که دستگاه نشان می دهد تغییر می کند جهت پیشگیری از این مسئله در محیط های با جریان هوای قابل ملاحظه، حفاظ مخصوص روی میکروفون نصب می شود.
روش اندازه گیری صدای ضربه ای
اندازه گیری صدای ضربه ای بستگی به استانداردها دارد. قبل از اندازه گیری صدای ضربه ای باید از قابلیت اندازه گیری دستگاه برای این نوع صدا، مطمئن شویم. بطور معمول اندازه گیری تراز صدای پیک همراه با شماره پیک یا دز درصد یا تراز معادل صدا می باشد.
در مکان هایی که صدای زمینه وجود دارد بطور مثال میدان تیراندازی، اندازه گیری پیک صدا (صدای قله) مناسب می باشد.
در صنعت علاوه بر صدای ضربه ای، صدای زمینة نسبتاً بالائی وجود دارد. در اینگونه محیط ها دزیمتر ها یا ISLM هائی که حساسیت کافی و پاسخ دهی خوبی به میزان پیک صدا دارند مناسب می باشند.
«تعریف آنالیز فرکانسی»
در آنالیز فرکانسی تراز صدا در هر فرکانس اندازه گیری می شود. زمانیکه هدف از اندازه گیری تعیین حد تماس مجاز یا امکان افت شنوائی باشد، اندازه گیری میزان صدا در شبکه A، میزان درصد صدا و میانگین تراز معادل صدا (TWA) مناسب می باشد. آنالیز فرکانسی جهت تعیین روش های کنترلی مهندسی بکار می رود.
در این روش در محدوده فرکانس شنوائی تراز صوت به dB (دسی بل) در هر فرکانس اندازه گیری می شود.
برای اندازه گیری صدای محیط کار نیاز به آنالیز اکتاوباند می باشد، اکتاوباندها بوسیله فرکانس مرکزی شناخته می شوند.
محدوده فرکانس های شنوائی تقریباً ۲۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز می باشد و به ۱۱ اکتاوباند تقسیم می شود. یک فیلتر اکتاوباند جهت اندازه گیری تراز صدا به SLM وصل می شود.
«مواردی که صدای زمینه باید تصحیح شود و روش اجرای آن»
در مواردی لازم می باشد تأثیر صدای زمینه را در میزان صدای محیط بررسی نمود. در اینگونه موارد باید تراز صدا را در دو حالت اندازه گیری کرد. یکبار زمانیکه منبع صوتی روشن باشد و یکبار زمانیکه خاموش باشد. برای مثال اگر تراز صدای کلی ۹۷ دی سی بل و صدای زمینه ۹۰ د سی بل باشد.
صدای ناشی از منبع ۹۶ د سی بل خواهد بود. (۱-۹۷) اگر اختلاف این دو بیش از ۱۰ دسی بل بود نیازی به تصحیح نمی باشد.
نقشه صوتی
نقشه صوتی جهت معرفی قسمت های پر سروصدا بکار می رود و اطلاعات مفیدی جهت معرفی موارد زیر دارد.
- محل هایی که در آنجا کارگر در معرض تراز صدای زیان آور قرار می‌گیرد.
- ماشین آلات و تجهیزاتی که صدای زیان آور تولید می کند.
- کارگرانی که در تماس با تراز صدای غیر مجاز هستند.
- موارد کنترل صدا که مواجهه با صدا را کاهش می دهد.
تهیه نقشه صوتی در محیط هایی که امکان تماس با صدای زیان آور وجود دارد، انجام می شود و روی آن مکان های انتخاب شده و تراز صوتی اندازه گیری شده و همچنین مکان های پر سر و صدا مشخص می گردد. در نقشه صوتی میزان صدا در وضعیت های مشخص در روی نقشه جهت معرفی محیط های پر سر و صدا علامت زده شده و محل کار افراد و محل استقرار ماشین آلات پر سر و صدا تعیین می شود.
هرچه تعداد اندازه گیری بیشتر باشد دقت نقشه بیشتر می شود با اتصال نقاطی که شدت صدای یکسان دارند مسیرهای با صدای ثابت ایجاد و توزیع صوت نشان داده می شود. این نقشه جهت معرفی مکان های پر خطر بکار می رود.
جهت اندازه گیری صدا رعایت نکات زیر لازم می باشد:
- دستگاه صدا سنج باید قبل و بعد از اندازه گیری کالیبره گردد. روش کالیبراسیون در دستورالعمل دستگاه عنوان شده است.
- جهت اندازه گیری دستگاه صداسنج باید در ارتفاع گوش قرار گرفته و به طول یک دست از شخص اندازه گیری کننده فاصله داشته باشد.
- زمانی که هدف از اندازه گیری صدا تشخیص افت شنوائی باشد موقعیت میکروفون باید در حد امکان نزدیک گوش کارگر باشد.
- از وجود مانع بین منبع صوت و میکروفون باید جلوگیری شود.
- نیازی به حضور کارگر در هنگام اندازه گیری نیست و دانستن موقعیت کاری کارگر کافی می باشد.
- برای کارگری که در یک مکان ثابت می باشد میکروفون باید در بالای شانه ها یا در حد امکان نزدیک آن قرار گیرد (می توان میکروفون را در محل ثابت نمود) اگر کارگر در موقعیت ایستاده قرار دارد، میکروفون را در ۱٫۵ متری بالای سطح زمین قرار می دهیم. اگر کارگر در موقعیت نشسته کار می کند. میکروفون باید ۱٫۱ متر از سطح زمین فاصله داشته باشد.
یک صداسنج استاندارد SLM فقط برای اندازه گیری سر و صدای لحظه ای و در محیط های با تراز صدای یکنواخت مناسب می باشد. اما در محیط های با سر و صدای ضربه ای، صدای متناوب و منقطع، این نوع صداسنج جهت تعیین میانگین مواجهه شخص با سر و صدا در طی شیفت کاری مناسب نبوده و باید از دزیمتر صدا استفاده شود.
«موارد استفاده از دزیمتر صدا و روش اندازه گیری آن»
زمانی که نقشه صوتی نشان دهد که تماس فرد با صدا بالاتر از حد مجاز می باشد، نیاز به اندازه گیری «میزان تماس فردی» با صدا می باشد که بوسیله دزیمتر انجام می شود. بدین صورت که دزیمتر در طی شیفت کاری به بدن کارگر نصب می گردد. صحت اطلاعات بستگی به همکاری فرد در استفاده صحیح از دزیمتر دارد که رعایت نکات زیر جهت رسیدن به این هدف به ما کمک می کند.
- آگاهی دادن به کارگران در مورد هدف اندازه گیری.
- آگاهی دادن به آنان در مورد اهمیت درستی اطلاعات جهت کنترل صدا.
- تأکید در اهمیت نصب دزیمتر در تمام طول اندازه گیری.
- توضیح در مورد نتیجه استفاده غلط از دزیمتر به کارگران (شامل دست زدن به میکروفون، فریاد زدن در آن، کوبیدن درب ها و …) غالباً کارخانه سازنده،
- دزیمترها را با استاندارد کشور خود تنظیم می نماید. شما می توانید آن را با استاندارد مورد تأئید خود تنظیم نمائید.
- کالیبره دستگاه باید قبل از استفاده و پس از آن کنترل شود و زمان شروع و توقف اندازه گیری باید یادداشت شود.
استفاده از دستگاه ISLM جهت اندازه گیری تراز معادل صوت
ISLM میانگین تراز معادل صدا را در طول زمان اندازه گیری محاسبه می کند که می تواند بر مبنای چند دقیقه، چند ساعت و یا طول شیفت کاری کامل باشد. در این رابطه این دستگاه شبیه دزیمتر عمل می نماید.
ISLM میزان «تماس فردی» را نشان می دهند. زیرا قابل نصب روی فرد نیست و تراز معادل را نمایش می دهد.
