توسعه به تمامی فعالیت‌ها و کارهای انسان گفته می‌شود که برای بهبود زندگی خود در محیط زیست انجام می‌دهد. توسعه زمانی پایدار خواهد بود که محدودیت‌های محیط زیست مدنظر قرار داده شود. چنانچه به این محدودیت‌ها توجه نشود، توسعه در نهایت منجر به تخریب خواهد شد. فعالیت‌های بشر در عصر حاضر اثرات منفی بسیاری بر محیط زیست داشته و عدم آگاهی جامعه از این فعالیت‌ها سبب تشدید اثرات منفی شده است.
برنامه ریزان توسعه اقتصادی-اجتماعی می‌بایست از محدودیت‌های محیط زیست مطلع باشند. ارزیابی اثرات محیط زیستی یک روش شناختی است که ملاحظات محیط زیستی را در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت برنامه‌ها توسعه وارد می‌کند (جباریان1398). ارزیابی اثرات محیط زیستی مشخص می‌کند که:
- اثرات مثبت و منفی یک پروژه پیشنهادی بر محیط زیست چیست
- بهترین ترکیب سود اقتصادی و هزینه‌های محیط زیستی در یک منطقه مشخص چیست
- تغییرات ناشی از اجرای یک پروژه مشخص بر کیفیت محیط زیست منطقه چیست
- وضعیت محیط زیست منطقه بدون اجرای پروژه و در زمان اجرای پروژه چگونه خواهد بود
- اثرات منفی ناشی از اجرای پروژه چگونه مدیریت شوند
- برنامه پایش چگونه نوشته و اجرا شود
انجام ارزیابی اثرات محیط زیستی مستلزم در اختیار داشتن روش‌هایی برای انجام آن است. با افزایش دانش پژوهشگران در حوزه ارزیابی اثرات و نیز پیشرفت فناوری اطلاعات، روش‌های گوناگونی برای انجام ارزیابی اثرات محیط زیستی ایجاد شده که هرکدام برتری و کاستی‌هایی نسبت به یکدیگر دارند. به کارگیری این روش‌ها مستلزم دانش فنی برای تفسیر نتایج آن‌هاست. همچنین این روش‌ها دارای دقت و اطمینان متفاوتی هستند.
روش‌های ارزیابی اثرات محیط زیستی را بر اساس مقیاس مکانی آن‌ها در دو طبقه تقسیم می‌کنند:
- ارزیابی پروژه مبنا اثرات محیط زیستی
این روش‌ها، اثرات محیط زیستی یک پروژه یا فعالیت را به صورت منفرد می‌سنجند.
- ارزیابی منطقه مبنای اثرات محیط زیستی
شامل روش‌هایی هستند که اثرات فعالیت‌ها را با در نظر گرفتن اصل همبیشی از راه به کارگیری و یا ابداع روش‌های سازگار با شرایط محلی ارزیابی می‌کنند.
به طور کلی روش‌های ارزیابی اثرات محیط زیستی شامل:
- روش چک لیست (چک لیست ساده- چک لیست توصیفی- چک لیست مقیاس وزنی)
این روش شامل یک فهرست استاندارد از انواع اثرات محیط زیستی است که یک نوع ویژه از پروژه بر محیط زیست می‌گذارد. این روش از قدیمی ترین روش‌های ارزیابی به شمار می‌آید.
- روش روی هم گذاری
این روش از سال 1960 آغاز شد. در این روش از مجموعه‌ای از نقشه‌های ترانسپارت برای تعیین، پیش بینی و مشخص کردن اهمیت نسبی اثر یا اثراتی که معمولا در مقیاسی بزرگتر از مقیاس محلی است استفاده می‌شود. اطلاعات هر یگان تهیه و به صورت نقشه در خواهد آمد سپس این نقشه‌ها با توجه به هدف روی هم گذاری خواهند شد.
- مدل تخریب محیط زیست
این مدل توسط مخدوم-1372 تهیه و در استان اردبیل به کار گرفته شد. هدف از این مدل استفاده از پدیده‌های تخریب محیط زیست، عوامل تخریب، شدت تخریب و درجه آسیب پذیری اکوسیستم در ارزیابی است.
- رهیافت تجزیه و تحلیل سیستمی
- روش ماتریس
این روش، یک چک لیست خلاصه شده است؛ که در یک بعد ماتریس فهرستی از عوامل اکولو|ژیک، اقتصادی و اجتماعی و در بعد دیگر فعالیت‌ها یا ریزفعالیت‌های پروژه مورد نظر جایگذاری می‌شود. روش ماتریس یک رابطه علت و معمولی میان فعالیت‌های پروژه و پارامترهای محیط زیستی ایجاد می‌کند.
- روش تحلیل شبکه اثرات
از جمله روش‌هایی هست که علت‌ها و نتایج اثرات محیط زیستی را با روش تعیین روابط متقابل فعالیت‌ها و اثرات محیط زیستی تحلیل و جمع بندی می‌کند.
- رهیافت ارزش گذاری اقتصادی
- رهیافت سیمای سرزمین
می‌باشند.
انتخاب روش مناسب از میان روش‌های موجود یکی از مهم‌ترین کارهای ارزیاب است. تصمیم گیری برای استفاده از یک روش مستلزم مقایسه، تعیین اولویت و انتخاب گزینه بهتر از میان مجموعه گزینه‌هاست. از آنجایی که در فرآیند تصمیم گیری با مجموعه شاخص‌ها رو به رو هستیم نیاز است از مدل‌های تصمیم گیری استفاده کنیم. جباریان-1390 با به کارگیری از مدل تصمیم گیری تاکسونومی عددی، به رده بندی و تعیین اولویت روش‌های ارزیابی اثرات محیط زیستی پرداخت و نتایج نشان داد روش چک لیست وزنی و ماتریس دارای اولویت بالاتری نسبت به سایر روش‌ها هستند.
منابع:
- جباریان،بهمن؛ ارزیابی اثرات محیط زیستی، دانشگاه تهران، 1398، 228ص
