حس بینایی مهم ترین و حیاتی ترین حس انسان بشمار میرود. انسان به کمک حس بینایی بیشترین اطلاعات و یافته های خود را از محیط به دست می آورد. دید خوب به روشنایی( نور) کافی نیاز دارد. کمبود یا ازدیاد نور می تواند موجب ناراحتی های گوناگون مانند :
خستگی چشم ، سردرد، نقص بینایی، چشم زدگی، خستگی جسمی و نیز اثرات روانی شود. همچنین میزان روشنایی بر بروز حوادث همچون سقوط افراد و یا اشیا و نیز خطاهای انسانی موثر است. روشنایی خوب عمدتا شرایط کاری را اصلاح کرده ، باعث بالا بردن بازده کار نیروی انسانی می شود و همچنین روشنایی مناسب در حالات فیزیولوژیک عمومی کارگر سودمند است. در نتیجه هراندازه وظایف شغلی فرد دقیق تر و ظریف تر باشد توجه به میزان روشنایی محیط کار مهمتر و حیاتی تر است. بنابراین بررسی و اندازه گیری نور در کلیه مراکز اداری، تجاری، صنعتی، مسکونی و …. اهمیت دارد.
ویژگی های روشنایی رضایت بخش :
1- نور کافی باشد
2- نور از نظر توزیع مطلوب باشد
3- درخشندگی سطوح سبب چشم زدگی نگردد
4- سایه های مزاحم موجود نباشند.
اهمیت روشنایی و جنبه های بررسی آن
دیدگاه آسایشی
وجود نور برای رویت اجسام و انجام کار الزامی است، لذا ایجاد یک محیط کار مطبوع و جذاب به نحوی که کارکنان را تشویق و ترغیب به کار کند از خصوصیات روشنایی مطلوب می باشد.
دیدگاه بهداشتی
نور کافی در کارگاه باعث می شود که بازده کارکنان بیشتر شده و خستگی کمتری بر آنها غلبه کند و قوای جسمی کارکنان بویژه قدرت بینایی آنها محفوظ بماند و عوارض روانی مثل تنبلی ،کم حوصلگی در کارگران کمتر شده و اشتباهات کاری کاهش یافته و قدرت عمل افزایش یابد. روشنایی خوب ، فشار بر چشم و سردرد و نیز دردهای گردن را که اغلب همراه فشار بر چشم است را کاهش می دهد.
دیدگاه ایمنی
اگر روشنایی با نوع کاری که انجام می گیرد متناسب و کافی باشد بر کارآیی می افزاید و به ظن قوی بطور مستقیم به تقلیل حوادث کمک می کند.
منابع روشنایی
روشنایی طبیعی: از بین روشنایی مصنوعی و نور روز بهتر است در صورت امکان از نور روز استفاده کنیم.نور روز نه تنها از لحاظ کیفیت بیشترین تطابق را با پاسخهای دیداری انسان دارد بلکه تاثیرات شگرفی بر حالات انسان می گذارد به گونه ای که با تاثیر بر چرخه سیرکاردین سبب تنظیم عملکردهای فیزیولوژیک مانند: خواب، گوارش، هوشیاری ، افسردگی و سلامت عمومی می شود. روشنایی مفید روز را می توان به سه محدوده اصلی تقسیم بندی کرد :
الف) روشنایی بین 100 تا 500 لوکس ، هم بصورت تنها منبع تامین روشنایی و هم بصورت ترکیب با روشنایی مصنوعی، بعنوان روشنایی موثر در نظر گرفته شده و برای برخی مشاغل مناسب است.
ب) روشنایی بین 500 تا 2000 لوکس اغلب به عنوان روشنایی مطلوب برای بسیاری از مشاغل بوده و یا حداقل قابل تحمل در نظر گرفته می شود.
ج) روشنایی بیش از 2000 لوکس غیر قابل قبول است و سبب خیرگی و ناراحتی شاغلین می شود.
هرچند استفاده از نور روز فواید اقتصادی فراوانی دارد اما به دلیل ناکافی بودن آن امروزه انرژی زیادی صرف روشنایی فضاهای مسکونی و تجاری و حذف گرمای ناشی از سیستم های روشنایی می شود. بنابراین مسائل اقتصادی اصلاح نور در صنایع اغلب پرهزینه می باشد ولیکن در عین حال صرف این هزینه ها بحق بوده و لازمه تامین یک روشنایی بهینه پرداختن به هردو وجه سلامتی و اقتصادی آن می باشد.
روشنایی مصنوعی: در روشنائی مصنوعی از لامپ های الكتریكی استفاده می گردد که باید در طراحی آن دقت شود تا باعث خیرگی نشود.
سیستم روشنایی کارگاه ها
روشنایی مطلوب: واجد تمام معیارهای کمی و کیفی روشنایی
روشنایی معیوب: واجد برخی از معیارهای مطلوبیت و قابل اصلاح
روشنایی نامطلوب: واجد برخی از معیار های مطلوبیت و غیرقابل اصلاح و نیازمند باز مهندسی
مشخصات روشنایی مطلوب:
1- متوسط شدت روشنایی مطابق استاندارد باشد
2- اصول طراحی (تعداد،ارتفاع طراحی و چیدمان لامپ ها) رعایت شده باشد
3- تناسب نوع منابع روشنایی
4- ضریب انعکاس و درخشندگی سطوح داخلی در حدی باشد که سبب آزار کارکنان نشود
5- توزیع روشنایی به صورت یکدست باشد
6- نگهداری سیستم روشنایی مطلوب و تعویض به موقع لامپهای سوخته