در اكثر مراكز و شركت هاي بزرگ و مؤسساتي كه افراد بطور شبانه روزي در آن محل ها فعاليت ميكنند ضروري است براي آنها رژيم غذايي خاصي تنظيم شود كه نيازهاي تغذيه اي افراد را در طولاني مدت تأمين نمايد. كار در زماني به غير از ساعات كاري روزانه (7 صبح تا 6 بعد از ظهر) يا كار كردن در تعطيلات هفته، به عنوان شيفت كاري يا نوبت كاري تعريف مي شود.
اين پديده اجتماعي در بسياري از صنايع و كارخانجات و نيز مشاغل خدماتي مانند حفاري، پتروشيمي، آتش نشاني، پرستاري، نيروي انتظامي، حراست و … وجود دارد.
هر شيفت كار چهار مرحله صبح كار، عصر كار، شب كار و استراحت را پشت سر مي گذارد. روند نوبت كاري ممكن است باعث به خطر افتادن سلامت و ايجاد مشكلات براي آنها گردد. تحقيقات نشان داده كلسترول تام و ميانگين فشار خون در بين نوبت كاران بيشتر از روزكاران رايج است و كار نوبتي عامل خطري است براي اختلالات چربي بدن.
نوبت كاري بر زندگي اجتماعي و خانوادگي نيز اثرات سوء دارد. عوامل روان شناختي و اجتماعي خواه با اختلالات جسماني توأم باشد يا نباشد ممكن است نقش مهمي در عدم توانايي شخص براي تطابق با نوبت كاري ايجاد كند. در اين راستا احساس بريدگي از جامعه و شركت نكردن در فعاليت هاي اجتماعي و مسئوليت هاي جمعي قابل توجه است. به علاوه هنگامي كه اعضاي ديگر يك خانواده برنامه هاي كار متفاوت داشته باشند، برايشان مشكل است كه دور هم جمع شوند و زندگي خانوادگي شان و رابطه شان را سازمان دهند.
اثرات نوبت كاري بر روي سلامت :
- اختلالات معدي- روده اي
- اختلالات مربوط به خواب
- مصرف سيگار بيشتر
- افزايش فشار خون
- هايپرليپيدمي و اختلال چربي
- وزن گيري يا از دست دادن وزن
- اشتهاي غير عادي
- اسهال
- يبوست
اهداف تغذيه اي كه در نوبت كاران دنبال مي شود شامل موارد زير است :
۱ – تأمين سلامت كارگران و در نتيجه كاهش زمان غيبت
۲ – افزايش بازدهي (كارايي) و نيز حضور كارگران در محل كار
۳ – برطرف نمودن مشكلات و موانع تغذيه اي در نوبت كاران.
توصيه های تغذيه ای براي نوبت كاران
- به شيفت کاران توصيه می شود يک وعده اصلی در بعد از ظهر و يک وعده اصلی در نيمة زمان شيفت مصرف کنند. وعده‌های غذايي سنگين سبب خواب‌آلودگی و افت کار‌ايي می‌شود.
- اصل تعادل و تنوع در مصرف غذا در اين جا نيز کاربرد دارد:
– فاصله بين وعده‌ها نبايد بيش از ۵-۴ ساعت باشد.
– هر روز صبح، صبحانه کامل ميل شود. در ضمن آب پرتقال فراموش نگردد.
– وعده‌های سبک، متعدد و حاوی نشاسته انتخاب شوند.
– از افزودن چاشنی‌ها، ادويه و روغن اضافی به غذا پرهيز شود.
–قندهای ساده باعث افزايش و افت قند خون متعاقب آن می‌گردند، از اين رو بهتر است محدود شوند، ميوه جات و سبزی ها ميان وعده های مناسبی می باشند.
– خانم های شيفت کار که تحرک کمی دارند نياز به املاحی نظير کلسيم دارند. ولی از سوی ديگر توصيه می‌شود که انرژی دريافتی خود را محدود کنند.
-در محيط های گرم، به دليل تعريق، امکان بروز سردرد و خشکی پوست، ابتلا به بيماری و تضعيف سيستم ايمنی بدن بيشتر می‌شود. به همين دليل مصرف مايعات در حين کار الزامی است.
– کارفرمايان جهت بهبود بهره‌وری لازم است که امکان ورزش روزانة کارکنان را فراهم آورند، زيرا ورزش علاوه بر افزايش تندرستی جسم، در بهبود خلق و خوی افراد نيز تأثير چشم‌گيری دارد.
عوامل مؤثر در هوشياري نوبت كاران :
– پيش از شروع کار فعاليت بدنی ملايمی انجام دهيد .
– لامپ را روشن نگه داريد.
– در صورت امکان در طول شيفت استراحت کوتاه و منظمی داشته باشید.
– بلند شويد و در طول استراحت ها راه برويد.
– در طول زمان هايی که بيشتر احساس خواب آلودگی می کنيد کار های بيشتری برای تحريک بيداری انجام دهيد.
– با همکاران خود ارتباط بر قرار کنيد زيرا اين می تواند هم شما و هم آنها را بيدار نگه دارد.
– مصرف غذاهای پروتئينی نظير پنير کم‌چرب، گوشت‌ها و تخم‌مرغ آب‌پز
– پيشگيری از افت قندخون در زمان کار. از اين رو افزايش تعداد و کاهش حجم وعده‌های غذايی به حفظ قندخون کمک خواهد کرد.
– مصرف صبحانه
ويتامين‌های گروه B و C کاهش فشارهای کاری و استرس
مشكلات ساعت كار غالباً براي كاركنان شيفت شب پيش مي آيد كه بعد از اتمام ساعت كارشان هيچ وقت در طول روز به اندازة كافي نمي خوابند حتي گاهي هنگام كار، خوابشان مي گيرد. البته كاركنان شيفتي به يك اندازه دچار مشكل نمي شوند حتي عده اي از آنها كار شيفتي را ترجيح مي دهند.
كار شيفتي بيشتر روي كساني كه 50 سال به بالا دارند، كساني كه شبها بايد بيش از 9 ساعت بخوابند و آدمهاي «صبحي» (يعني كساني كه صبح زود از خواب بيدار مي شوند و سر شب مي خوابند) تأثير سوء مي گذارد.
راهبردهايي كه كارمندان شيفتي براي تنظيم مجدد ساعت هاي زيست شناختي شان دارند، عبارتند از: تقسيم كردن خواب به چرت هاي پس از كار در صبح و چرت هاي پيش از كار در بعد از ظهر، تا ساعات خوابشان افزايش يابد.
داروها تأثيري بر روي تنظيم ساعات زيستي ندارد و مصرف طولاني آنها براي كارمندان شيفتي توصيه نمي شود.
ایپکو طب تجربه ای متفاوت در عرصه ارائه خدمات طب کار سلامت شغلی
