محدودیت‌ها و موانع موجود در اثربخشی ارزیابی اثرات محیطزیستی در سطح پروژه‌ها، سبب ایجاد رویکرد مؤثری به نام ارزیابی راهبردی محیطزیست شده است. هدف از ایجاد آن، توانمند سازی ارزیابی اثرات محیط زیستی در عالی ترین سطوح تصمیم گیری و سیاست‌گذاری، به وسیله ارائه روش‌های بررسی و هماهنگ سازی طرح‌های توسعه‌ای از مرحله برنامه ریزی و تعیین خط مشی‌ها تا مرحله اجرای پروژه‌ها با رویکردی پیوسته است.

سه رکن اصلی در ارزیابی اثرات محیط زیستی، سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها می‌باشند که طیف وسیعی از تصمیم‌هایی را که پیامدهای محیط زیستی دارند را شامل می‌شوند. سیاست شامل تعدادی برنامه است و هر برنامه مشتمل بر تعدادی طرح بوده و هر طرح نیز چندین پروژه را در بر می‌گیرد. در طی 30 سال گذشته استراتژی ارزیابی‌های محیطی(SEA) به‌صورت چشم‌گیری توسعه‌یافته است. SEA به عنوان یک سیستم برای ادغام ملاحظات محیط زیستی در سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها (PPP) تکامل یافته و به عنوان جایگزین ارزیابی اثرات محیط زیستی (EIA) قرار گرفته است.

ارزیابی راهبردی محیط زیست در جهان

اولین سیستم ارزیابی راهبردی محیط زیستی(SEA) در سال 1969در قانون خط‌مشی محیطزیستی ایالت متحده آمریکا تدوین شد که بر اساس آن انجام ارزیابی محیطزیستی برای آن دسته از عملیات بزرگ مقیاس دولت‌های فدرال که بر کیفیت محیطزیست انسانی، تأثیرات عمده‌ای را بر جای می‌گذاشتند، الزامی شد. در دانمارک و انگلستان نیز ارزیابی راهبردی محیط زیست از اوایل دهه 1970 مورد توجه قرار گرفت.
رابطه بین ارزیابی راهبردی محیط زیست و ارزیابی اثرات محیط زیست
EIAبر روی تأثیرات ناشی از یک پروژه بر روی محیطزیست تمرکز دارد، در حالی که SEAبر ارزیابی آثار محیطزیست بر توسعه تمرکز می‌کند، محیطزیست به‌صورت استراتژیک به تنظیم شرایطی برای توسعه کمک می‌کند، حال SEAباید این شرایط را برای فهمیدن لزوم در نظر گرفته شدنشان در فرایندهای توسعه، ارزیابی کند.
بر این اساس، رویکرد روش‌شناختی ،SEAبر روی توانا کردن شرایط اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی، در گستره محیطزیست، برای توسعه در جهت پایدار، کار می‌کند SEA نباید به‌طور مستقیم به ارزیابی آثار محیطزیستی طرح‌ها (بر روی خاک، آب، هوا و …) بپردازد بلکه باید به ارزیابی شرایط توسعه (سیاست، اقتصاد، مسایل اجتماعی و )… برای دستیابی به تصمیم‌گیری پایدارتر و نتایج بهتر، بپردازد.
مبانی ارزیابی راهبردی
⦁ ارزیابی راهبـردي محـیط زیسـت از مفهوم پایداری مشتق شده است و بر مسـائل و موضوعات اصلی توسعه پایدار تمرکز می‌نماید.
⦁ ارزیابی راهبردی محیط زیست فرایندی مشارکتی است.
⦁ فرایندی استراتژیک است و با شکل گیری طرح و یا برنامه آغاز می‌شود.
⦁ امکانات و محدودیت‌هایی را که محیط زیست در برنامه‌ها و طرح‌ها دارد، شناسایی می‌کند.
⦁ سطح کیفیت محیط زیست و محدودیت تغییرات قابل قبول را مد نظر قرار می‌دهد.
⦁ انعطاف پذیر و دارای قابلیت سازگاری با طرح‌های توسعه‌ای است.
⦁ حوزه عمل آن در قالب فرایندهای زیست محیطی وسیع‌تر تعریف می‌شود و تاثیرات واقعی تصمیم‌ها را شناسایی می‌کند.
⦁ بخشی از یک رویکر پلکانی برای ارزیابی و مدیریت محیط زیستی بوده و پایدارترین گزینه‌های تصمیم سازی را شناسایی و انتخاب می‌کند.
⦁ موقعیت و شرایطی که باید سناریو‌های جایگزین، تعریف و انتخاب شوند اعمال می‌شود و حفظ تعادل میان شرایط اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی را لحاظ می‌کند.
⦁ شامل اقدامات احتیاطی و بهبود مستمر است.
منابع:
⦁ پرک، مهین؛ سمیرا نوازی، اسماعیل صالحی. 1396. بررسی مفهوم ارزیابی راهبردی محیطزیست و روش‌های اجرای آن. محیط زیست و توسعه، سال 8، شماره 15، (بهار و تابستان)، 31-40
⦁ احتشامی، مجید، عطیه اکرامی.1391. به کارگیری ابزار مدیریت (ارزیابی راهبردی محیط زیست) در مسیر توسعه پایدار. فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 62، (بهار و تابستان)، 195-218