جوشکاري یک فرآیند رایج صنعتی و معمولترین فرآیند اتصال قطعات فلزي است، که از طرفی براي سلامتی افراد جوشکار بسیار مضر است. یکی از فاکتورهاي اصلی خطرناك براي سلامت جوشکاران فیوم‌هاي تولید شده حین جوشکاري است. عوامل زیان آور مختلفی از قبیل فیوم‌ها، گازها، حرارت، صدا و پرتو فرابنفش در طول عملیات جوشکاری تولید می‌شوند. فیوم جوشکاری یکی از مهم‌ترین این عوامل است.

فیوم (Fume) دمه یا دود فلز: ذرات جامدی هستند که در اثر تراکم گازها بعد از تصعید از مواد مذاب تولید می شوند که معمولاً با یك واکنش شیمیائی خصوصاً اکسیداسیون همراه است . این ذرات بسیار ریز و به سهولت قابل استنشاق بوده و می توانند خود را به قسمت های انتهایی دستگاه تنفس برسانند. دمه ها دارای خاصیت فلوکولاسیون هستند، به این معنی که این ذرات در هنگام برخورد به یكدیگر بهم متصل شده و ذرات درشت تری را بوجود می آورند، در حالیكه این خاصیت برای سایر گرد و غبارها وجود ندارد.

مواجهه طولانی مدت با فیوم‌هاي انتشاریافته در فرآیندهاي جوشکاري می‌تواند منجر به ایجاد اختلالات برگشت ناپذیر بر سلامت افراد جوشکار گردد. مواجهه کارگران با فیوم‌های جوشکاری می‌تواند باعث بروز بیماری‌های شغلی در برخی از اعضای بدن مانند ریه، کلیه، کبد و مغز شود. سایر عوارض شامل: پنومونی ناشی از اکسیدهای ازت، ایجاد حساسیت به مواد تحریک کننده، آمفیزم ریوی، نارسایی کلیوی، سرطان پوست و سرطان ریه، تغییر وضعیت اسپرم هستد.

تمام روش‌های جوشکاری، فیوم تولید می‌کنند ولی میزان آن با توجه به نوع جوشکاری، متفاوت است. عنصر اصلى فيوم توليد شده در طول عمليات جوشكارى، اكسيد آهن است. فلزات مهم ديگرى كه در فيوم هاى جوشكارى يافت می‌شوند، عبارت از: منگنز، كروم، نيكل، سرب، مس، موليبدن، كبالت، كادميوم، روى و آلومينيوم است.

اگرچه فیوم هاي جوشکاري توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان “کمابیش سرطانزا براي انسان” معرفی شده است ولی در مورد فلزات مختلف موجود در فیوم جوشکاري توسط IARC و اتحادیه اروپا به عنوان “عوامل سرطانزاي انسانی” طبقه بندي شده اند.

اطلاعات کمی در مورد اثرات غیرتنفسی فیوم هاي جوشکاري به خصوص اثرات عصب شناختی وجود دارد. به تازگی مقادیر برخی فلزات در بدن افراد به عنوان پارامترهاي بیولوژیکی بیماريزایی میگرن شناخته شده اند. به عبارتی دیگر، فلزات ممکن است در ایجاد سردردهاي میگرنی نقش داشته باشند. مطالعات انجام گرفته در سال هاي اخیر نشان از تاثیر منگنز در ایجاد اختلالات عصبی در میان جوشکاران است. منگنز جزء ضروري در فرآیند جوشکاري می باشد و باعث مقاومت فلز پایه جوش و جلوگیري از ترك برداشتن و عیوب بعدي جوش می شود. فیوم هاي حاوي منگنز باعث ناهمگونی هاي میدان مغناطیس حوزه اي و افزایش چرخش پروتونهاي مغزي که در نتیجه منجر به کوتاه شدن سیکل آرامش مغز میشوند.

منگنز عنصری ضروری برای بدن است؛ اما در دوزهای بالا می تواند اثرات عصب شناختی بر سیستم عصبی مرکزی و اختلالات عصب رفتاری مانند پارکینسون داشته باشد. پارکینسون یک سندرم بالینی است که با لرزش، سفتی و خشکی عضلات، مشکلات در راه رفتن و تعادل و کندی حرکت شناخته می شود. همچنین مواجهه با منگنز ممکن است منجر به یک بیماری خاص مربوط به سیستم عصبی مرکزی به نام “منگانیسم” شود.

انجمن متخصصان بهداشت صنعتی آمریکا با توجه به بروز علائم عصبی در کارگران، حد تماس شغلی متوسط هشت ساعته را برای فیوم کل و فلز منگنز به ترتیب معادل 5 و 02 / 0 میلی گرم بر متر مکعب تعیین نموده است.

استفاده از تهویه موضعی به عنوان موثرترین راه و یک روش کنترل مهندسی اولیه برای فیوم‌های جوشکاری اثبات شده است و می‌تواند مواجهه افراد را به پایین تر از استانداردها کاهش دهد. 2 نوع سیستم تهویه موضعی متحرک (برای انواع دستگاه‌های جوشکاری) و ثابت (برای دستگاه‌های کوچک جوشکاری دستی) برای کنترل فیوم‌ها استفاده می‌شود.

منابع

1. مهری فر، یونس؛ حمیده پیرامی، سمیه فرهنگ دهقان. 137، رابطه بین مواجهه با فیوم منگنز و بروز علایم سردرد میگرن در بین جوشکاران، مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره 76 ، شماره 2، 135 – 141
2. زارع، سجاد؛ یاسر صحرا نورد، حسین علی حکیمی، مخلص باطنی، معصومه کرمی. 1394. ارزیابی میزان مواجهه جوشکاران صنعت مس سرچشمه با فیوم‌های جوشکاری و طراحی سیستم تهویه موضعی جهت کنترل مواجهه با فیوم‌های جوشکاری، سومین همایش ملی مدیریت بحران، ایمنی، بهداشت، محیط زیست و توسعه پایدار
3. محمدیان، محمود؛ اسماعیل بابانژاد، جمشید یزدانی، یحیی اسفندیاری، سلاله رمضانی. 1398. ارزیابی غلظت و ریسک بهداشتی مواجهه با فیوم کل و منگنز در فرایند جوشکاری یک صنعت فلزی، مجله تحقيقات سلامت در جامعه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، زمستان ، دوره 5، شماره 4، 56 – 4